SUYU ARAYAN ADAMIN, HAYAL VE ÖZLEMLE GERÇEK HAYAT ARASINDAKİ HAYAL KIRIKLIĞI İLE VATAN'A BAĞLANMA HİKAYESİ ( 1 )

 

 

 

 

 

                 ‘’Bir adam vardı. Suyu arıyordu. Toprağı üç kulaç kazdı, Suyu bulamadı.

                 On kulaç, on beş kulaç kazdı, Gene suyu bulamadı.

                 Sonra yerin derinliklerinde kara kaya tabakalarına rastladı, karamsarlığa düştü, gücü sona erdi ve suyu bulmaktan ümidini kesti.

                 Fakat bir ses ona:                                

-         Daha derinlere in, daha derinlere! Dedi,

Daha derinlere indi ve suyu buldu.’’

 

                                Rama Krişma

 

 

            Adını duyduğunuz ama belki de okumak için zamansal ve ruhsal olarak sizi gerçekten şaşırtacak, durup düşündürecek ve her şeyi tam olarak anlamanız adına salt okumakla kalmayarak daha derin araştırmalar yaptıracak kadar hazır olacağınız;  

Beklediğiniz içsel değişimlerin de birlikte gerçekleşeceği, kısa sürede bir girdabın döngüsünde yavaştan başlayan ve gittikçe hızlanan, büyüyen, akan duygulara sürükleyen bir kitap okudunuz mu?

Henüz anne kucağındayken ülkemizin sınır şehirlerinden birinde

‘’ Hatıramda bundan daha eski bir iz yoktur, bir yangın içinde gözlerimi açmış, hayata bir yangınla başlamış gibiyim’’

Kanlı hummalı bir yüz yıla gebe olan,

‘’Şu acayip, şu yaşanmaya değer yirminci yüzyıl!’’ cümlesiyle ilk paragrafta düştüğünüz çukurda debelenirken, kitabın henüz başında olduğunuz duygusu, elli dokuz baskı yapmış bu kitabın, daha okumanız gereken dört yüz sayfası olduğu gerçeğiyle sarsılmak.

**

Göçmen mahallesinde, Kırım’dan Dobruca’dan, Tuna kıyılarından, zaman zaman harpler, toptan öldürmeler içinde kopup gelen göçmen sellerinin artıkları, yüz elli, iki yüz yıldan beri hemen daima gerileyen sınırlarla beraber adın adım çekilerek buralara sürülmüşlerdir.

O da bir göçmen çocuğu idi, Bu göçün hikayesi Tuna kıyılarında başlar, bu kenar mahallede biterdi.

Basitti bu hikaye.

Aşk veya savaş destanlarının havası, hurafelerden başkaydı. Bunlarda yaşayan tabiat dışı mahluklar değil, insanüstü kahramanlardı. Lirik öykü ve destanların hepsinde müşterek olan şuydu: 

Bunlarda aşk, hiçbir zaman visale ( kavuşmaya ) ulaşamayan bir şey, yani ‘’ebedi bir hasret’’ ti.

Mecnun Leylasını arar, onun için yanardı. Fakat Leyla’yı gördüğü zaman tanımaz ve her rastladığı kıza:

-Sen Leyla mısın? Diye sorardı. Cevap alması şart değildi. Çünkü Leyla’yı esen rüzgar, uçan kuş, çağlayan su ya da dağda dolaşan gazal yavrusu pekala temsil edebilirdi.

**

Zamanı gelince asker rüştiyesine yazıldı. Orada ilk defa sıraya girince, yadırgamadı bu durumu.

Zamanı gelince o da bir büyük ordunun saflarına karışacak, sınırlardan sınırlara koşacak, büyük bir devletin varlığını kılıcıyla koruyacak biri gibi gördü kendini.

Sınıflar ilerledikçe, görüş ufukları genişledi onun da.

Üç kıtanın birleştiği yerde, dünyanın kilit noktalarını elinde tutan büyük bir devlet vardı.

Bu devlet Osmanlı devletiydi. Yani bizim devletimiz.

Sınıfın duvarlarına asılan haritalarda, bu büyük devletin toprakları tozpembe bir renkte gösteriliyordu. Bu topraklar ona dünya kadar geniş görünüyordu o zamanlar.

Ama onları gene de dar bulurdu o.

Afrika’nın ortasındaki Büyük Sahra’ya kadar Trablus-Bingazi (Libya), sonra Habeşistan’a kadar Mısır, Sudan bu topraklar içinde gözüküyordu. Sonra Hint denizine kadar Yemen ve bütün Arabistan kıtası bizimdi. Irak, Suriye, Sina ve nihayet İran ve Rus sınırlarına kadar Anadolu toprakları dahildi.

Girit’ten, Kıbrıs’tan Ege adalarından başka, tüm Trakya, bütün Rumeli vilayeti devletimizindir.

Ders aralarında sınıftaki çocuklarla birlikte haritanın başında toplanır devletimizin sınırlarına bakarlardı.

Hatta bununla da kalmayacaktı. Girit, Kafkas, Bosna-Hersek geri alınacaktı. Bulgar prensi ile Karadağ Kralı bize vergi vereceklerdi. Hudutlar tekrar Tuna’ya varacaktı.

**

Balkan harbinin getirdiği çöküntü tam oldu. Bu kez Osmanlı Avrupası vilayetlerindeki Türkler, göç etmeye bile vakit bulamadı. Baskınlar, yağmalar ve toptan öldürmeler içinde amansız bir tasfiye başladı.

Düveli muazzama bu sefer de kılıcını teraziye koydu. Ve gene Osmanlı devletinin aleyhine koydu.

İşte bu anlatılanlar yukarıda yazdığım hayalleri olan Türk çocukları için beklenmedik şeylerdi. Onlar bu neticeler için hazırlanmamışlardı. Onlar birtakım adı belirlenmemiş hayal dağları arasından doğacak başka türlü sabahların rüyalarını görüyorlardı.

Ve şimdi soğuk, kara bir gerçekle karşı karşıyaydılar. Bunları anlamakta gerçekten zorluk çekiyorlardı. Anadolu, Rumeli çocuklarının hayallerini dolduracak bir yer değildi. Onların kafalarında yaşattığı rüya, bir cihan hakimiyetiydi. Her biri bir cihangir olacaktı. İskender gibi, Yavuz gibi.

Bütün bu karışıklıklar içinde insanların kafalarında yeni bir anlayış doğuyordu. Bu yeni bir vatan, yeni bir millet anlayışıydı. Bu yeni anlayışa göre vatan, artık sadece devletin sınırlandırdığı topraklar demek değildir. Asıl olan vatan değil milletti. Millet tarihleri, dilleri, dilekleri, ırkları bir olan insanların tarihi topluluğudur deniliyordu.

Muallim mektebindeyken ve ülkede yepyeni bir ülkü sarhoşluğu yaşanırken kaderlerindeki değişiklikle, ailelerin dağılışı ile gençler ikinci planda kalıyordu.

Onlar şimdi muallim mektebi duvarlarına vatanın yeni sınırlarını çizmeye çalışıp bu haritalar başında toplanıyorlardı. Osmanlı Afrikası, Yemen’ler, Hint’ler, Bosna-Hersek’ler artık gözlerine gözükmüyordu.

Bir ellerini Balkan geçitlerinin, Tuna Meriç havzalarının üzerine koyuyor sonra da diğer ellerini Kırım’ı Kafkasya’yı, Türkistan’ı sıralayarak Altaylara, Çin Türkistanı’na, Çangariye, Altın Dağ’a uzatıyorlardı. Buralar kurtarılacak yerlerdi.

Kafkasya, Türkistan, Çin sınırları zorlanacak elde asa, ayakta çarık, sırtta kitap çantalarını Anadolu’ya, Azerbaycan’a, Türkistan’a taşıyacaklardı.

Balkan harbi sona ermiş Edirne zorla kurtarılmış, Avrupa birinci dünya harbine girmek üzereydi. ( 2 Ağustos 1914 ) 

**

Heyecanla, kendi anlayışına göre, bir yedek subay olarak, Kafkas cephesinde ağabeyinin şehitliği ile boş kalan yerini doldurmak ve hatta aynı cephede aynı alay ve tabura tayin olunmak için didindi durdu, dilekçeler verdi.

Nihayet bunu da başardı.

Büyük bir arzu ile bir an önce cepheye varmak için bütün cepheleri yararak sınırları aşmak, uzak esrarlı ülkelere ulaşmak, şanlara, zaferlere kavuşmak için yanıp tutuşmaya başladı.

Haydarpaşa istasyonunda, gidenleri uğurlayan tuhaf, sessiz ta ki tren kalkış düdüğünü çalıncaya kadar kıpırdamadan oturan ve bir şeyler okuyarak gidenlere doğru üfleyen ihtiyar adamın aslında gidenler arasında kimsesi yoktu. Her Allah’ın günü oraya gelirdi. Gidenleri uğurlar, gelenlere haber sorardı.

O kendi birliğine vardığında ordumuz, Karadeniz’den İran sınırına kadar, her taraftan çekilme halindeydi.

Adına Kafkas cephesi denilen bu cephede ordunun, bütün insanüstü gayret ve mukavemetine rağmen geri çekilişi, hemen harbin başından beri başlamıştı.

O sıralarda otuz beş yaşını süren Harbiye Nazırı ve Başkumandan Vekili Enver Paşa’nın; adına Sarıkamış harekatı denilen delice macerasıyla, birkaç gün içinde tamamen mahvolunca (15 – 22 Aralık 1914 ) Doğu Anadolu, düşman istilasına açık hale gelmişti.

 

**

 

            Şevket Süreyya Aydemir, (1897 – 1976 ) Tunalı bir göçmen ailesinin oğlu. Topraksız köylü olan babası başkasının toprağında ve hizmetinde çalıştı. Edirne doğumlu olan Aydemir, Edirne öğretmen okulunu bitirdi. 1. Dünya savaşında şehit olan ağabeylerinin yerlerini doldurmak amacıyla kendi isteğiyle Kafkas cephesinde çarpışmalara katıldı. Neslinin büyük çoğunluğu gibi o da Turancılık akımının ateşli taraftarıydı. Bütün bu savaşlar ve ihtilaller içinde kültür yetersizliğini gördü. Moskova’da ekonomi öğrenimine gitti. Devlet sektöründe yüksek görevler aldı. Atatürk’ün eşsiz takdirlerini kazandı. Kendisini Atatürk inkılaplarına adadı. Kendi hayat hikayesi olan ‘’SUYU ARAYAN ADAM’’ kitabında çok güçlü olarak otobiyografisini yazdı. Bu bir hayat hikayesi olmakla kalmamış, ayrıca neslini; o yılların şartlarını olaylarını ve atmosferini canlandırmış, ruh ve fikir oluşlarına ışık tutmuştur.

 

** 

 

    Daha yirmili yaşlarında cephelerde ölümü kurtuluş sayacağı anlar yaşadığını ölümle birkaç defa yüz yüze gelişini anlatır kitabında. Gürcistan Ermenistan sınırında ulaşan orduyla Kars’ın alınışı güney Kafkasya, Arpa çayı ve Aras Çayı’nın öteleri ve artık Turan sınırlarının eşiği.

Tarihin bin bir akımına şahit olan Aras Vadisi, bir tarafta Ağrı, diğer tarafta Alagöz Dağları, şimdi yeni bir akın görecekti.

Türk kızları al bayrağa bürünecekler, yollarını bekleyeceklerdi çiçeklerle.

Azerbaycan, Kafkaslar ötesi, Kırgız – Kazak illeri ve nihayet Türkistan.

O zaman her yerde yeni ordular kuracaktılar, Aynı dili konuşan, aynı Tanrı’ya tapan, genç ve kardeş ordular.

O zaman ilk kurultay Baku’da mı olur, yoksa İstanbul’da mı bu nerede olursa olsun kalpleri aynı ışıkla yanacaktı. 

Ama Tarih her zaman düşünüldüğü, arzu edildiği gibi ilerlemiyordu ne yazık ki.

Hayaller tavan yapmış ve rüyalarını süslerken gelen bir emirle fethedilen yerlerin belirtilecek gün ve saatte adım adım Ermeni kıtalarına teslim edilmesi, çekilişin yerli Türk halkından habersizce yapılması bildirildi.

Akşam Türk bayrakları altında uykuya dalan o kurtardıkları Türkler sabah olunca gözlerini yabancı ve katil bir süngünün gölgesinde açacaklardı.

 

     KENDİNE YABANCILAŞMANIN BAŞKA TÜRLÜSÜ

 

    Ordunun emrini yerine getirip terhis olma işlemini resmiyete kaydettikten sonra, Kafkasya’ya bu topraklara dönmek kararını orada bir köprübaşında kendine verdi. O artık kimsenin değil, ruhunun, heyecanlarının ve ülküsünün emrinde olacaktır.

   Turan ülküsü, bizim bu bahislerde işlenen gençlik yıllarımızın, itici gücüydü. Ama bu ülkü, ne eylemci, ne de yön tayin edici önderini bulamadığı için, Turan davası, daha ziyade, bir özlem, hayal ve heyecan kaynağı olarak kaldı. Ve sanıyorum ki, en kapsayıcı ifadesini, Kızılelma sembolünde, yani bir belirsizlikte buldu.

 

**

Trabzon’dan İstanbul’a giden bir gemiyle terhis edilmiş askerlerle birlikte dolu olarak dönmesi Aydemir’in İstanbul’da kendine ne kadar yabancılaştığını fark etmesine neden oluyor.

Kendi anlatımı oldukça çarpıcı.

Boğaziçi’ne vardığımız zaman, ilk dikkat çeken şeyler, İstanbul önünde yatan düşman gemileriydi, Karaya zorlukla çıktık. Galata rıhtımı, berelerini yana eğmiş sarhoş Fransız bahriyelileri v zenci askerlerle doluydu. Hele sağa sola yalpa vuran, önüne gelene sataşan bu bahriyeli oğlanlara asker bile denemezdi.

 

Arkadaşıyla birlikte bir lokantada yemek yemek istediklerinde, bu kararlarının yanlış olduğunu anlıyorlar. Sırtlarında siyah çerkes yamçıları ( Uzun dokuma yağmurluk.)  vardı. Tabancaları kemerlerinde takılıydı, iri kalpaklarını onlar da yana eğmişti. Onlar burada hala cephedeki subaylardı. Fakat bu kıyafetleri tıklım tıklım işgal altındaki İstanbul’un yabancı askerlerle dolu sokaklarında çok dikkat çekiyordu.

İşte bu satırlar içimi çok fazla burktu. Turan ülküsüyle, Kafkas cephesinde çarpışan yüreği vatanı ve ülküsü için atan bir Türk subayı, galip geldiği halde ordu emriyle geri çekilip terhis olup memleketine geldiğinde Çerkez kıyafetiyle bir lokantaya bile girememiş, işgal edilmiş bir İstanbul bulmuştu.

İşte tam da orada kendini ülkesinde yabancı hissetmek duygusu beni öldürdü.

Kendi topraklarında düşmanla ve düşman işgaliyle, ilk defa böyle karşılaşıyor. Ve anlıyorlar ki burada onlar hakim değildir. 

Cepheden dönmüşken Edirne’ye de gidiyor Aydemir. Ama orası da işgal altında. İtalyan kıtaları, şehrin içine yerleşmekten korkmuş şehir dışında eski tabyalara dolmuşlar. İtalyanlar kimseye saldırmıyorlarmış. Kalabalık devriye kolları şehir içinde, ana caddelerde dolaşıyorlarmış.

O sıralarda Azerbaycan hükümeti Türkiye hükümetinden hocalar istiyor. Bu imkan onun Kafkasya özlemini uyandırıyor.

Edirne’den arkadaşları onu Turan’a gönderilecek bir elçi gibi uğurluyorlar.

Bir İtalyan vapuru ile İstanbul’dan yola çıkıyor. Karadeniz’de vapur Anadolu kıyıları boyunca yol alıyor ve bazı şehirlere uğruyor.

Buralarda yeni bir idarenin gelişmeye başladığını görüyor, içten içe bir mücadele başlamıştır.

Gerek bu iskele şehirlerinde dolaşırken gerek vapur kendi kıyılarımız boyunca yol alırken düşüncelere dalıyor. Ve şöyle bir duyguya kapılıyor.

Acaba bu yolculuğa çıkmakla, kendi topraklarımızda, başlayan mücadeleden kaçmış olmuyor muyum?

**

Bu değerli kitabı inanılmaz bir hızla okuyup bitirdim.

Basitçe bir otobiyografi denilip geçilemeyecek derecede bilgilendirici, Balkan harbi ve birinci dünya savaşı ardından Türkiye’nin kendi kurtuluş savaşını vermesiyle bitmeyen bazı maceracı, zamanın modasına uygun olarak bıyıklarını yukarıya doğru kıvıran, saraya damat olma peşinde koşan, yakışıklı ve otuzlu yaşlarda general rütbelerine terfi ederek, henüz derin bir saha tecrübesi edinmeden,

Bir Türk ülküsü peşinde maceralar arayan ve bu uğurda binlerce vatan evladını donarak ölmeye mecbur eden sonunda kendilerini de hedefe koyan o komutanların iç yüzlerinin aydınlandığı bu değerli kitapta,  

Türk kurtuluş savaşı sonrası kurulan genç Cumhuriyet kadrolarında görev alan, bu konuda çalışan doğru yolda ilerlemiş bir adam.

Kendisine, ‘’Suyu Arayan Adam’’ diyor. Ve bıkmıyor.  

Yazarın tekrar Kafkasya’ya dönüş kararına kadar olan kısmını sizlere kendi cümlelerimle anlatmaya çalıştım.

Kitabın geri kalan kısmı, yazarımızın Azerbaycan, Moskova izlenimleri ile Türkiye’ye dönüşü ve ilan edilmiş Cumhuriyet ile Atatürk inkılaplarına olan katkıları ile kurduğu ‘’KADRO’’ isimli toplulukla birlikte aylık çıkarttıkları dergi ve bu derginin kapatılış hikayesini anlatmaya yine bu ay içinde ikinci bir yazıyla devam etmek istiyorum.

 

Saygılarımla.

 

ÖZDENER GÜLERYÜZ