İZMİR GAZİEMİR, ASLAN AVCI KURŞUN KÜLÇE FABRİKASINA DAİR.

 

İzmir’in Gaziemir İlçesi’nde 1940 yılında, Aslan Avcı tarafından kurulan döküm fabrikası, 70 yıl boyunca külçe kurşun imal etti. Bunun için de ömrünü tamamlamış akü ve hurda kurşun kullandı. 70 dönümlük arazi içindeki fabrika kurulurken çevresi boştu ancak yıllar içinde konutlar fabrikanın tellerine kadar dayandı. Fabrika iki yıl önce Torbalı’ya taşındı ancak terk ettiği topraklardan şimdi dumanlar yükseliyor. Kurşun üretimiyle oluşan radyoaktif atıklar, fabrika arazisine gömüldüğü için toprak zehir saçıyor

Türkiye Atom Enerjisi (TAEK) 2007 yılında fabrika sahasının içinde radyasyonlu atıkların gömülü olduğunu tespit etti. Çevre ve Orman İl Müdürlüğü, 2008 yılında bir depoda 200 ton atık, bir başka yerde 180 ton atık buldu. Çevre ve Orman İl Müdürlüğü, fabrikaya tehlikeli madde için 300 bin lira ceza kesti. Fabrikanın durumu, Büyükşehir Belediyesi’ne, Gaziemir Kaymakamlığı’na ve Gaziemir Belediyesi’ne bildirildi.

TAEK, 2009 yılında fabrikayı yine denetledi, atıkların taşınması ya da bertarafı halinde kuruma bilgi verilmesi istendi. TAEK’in İzmir’de temsilciliğini Ege Üniversitesi Nükleer Bilimler Enstitüsü yapıyor. Kurumların harekete geçmemesi üzerine bertarafına 12 milyon lira gereken atıklar için önlem alınmadı. Fabrika içindeki atıkların toplam miktarının 100 bin tonun üzerinde olduğu tahmin ediliyor. Gömülü atığı miktarı ise bilinmiyor. Fabrikanın hemen yanında bir ilköğretim okulu eğitim hizmeti veriyor. Fabrikanın etrafında çevrili ama çoğu yırtık olan tellerinden içeri giren çocuklar, önlem alınmadığı için bilinçsizce zehir saçan toprakta oynuyor. Fabrika sahibi Hasan Avcı, beş yıl önce öldüğü için arazi üzerinde miras kavgası yaşanıyor.

 

      HAVA TUZRUHU GİBİ KOKUYOR, TOPRAKTAN DUMAN ÇIKIYOR

Yıllardır Aydın Mahallesi’nde yaşayanlar, zehir soluyor. 87 yaşındaki Şehmus Çoban, 15 yıldır nefes darlığı çekiyor. Nazmiye Yalur, kapı ve pencere eşiklerinde sarı metal kalıntıların biriktiğini belirterek, cam açamadıklarından yakındı. Mehmet Pasin ise koyun ve keçi beslemek istediklerini ancak hayvanların beş ay içinde öldüğüne dikkat çekerek, "Hayvanın duramadığı yerde yaşamak zorunda bırakılıyoruz. Bu fabrikanın şu an çalışmaması sorun değil. Toprak asitten kaynıyor. Bu tepelerin içinde zehir var. Kepçelerle gömdüler. Topraktan duman çıkıyor, birkaç kez itfaiye gelip müdahale etti. Eşim hasta beyninde tümor var. Mahallede herkes hasta. Defalarca imza topladık ama çözüm yok" dedi.

Üç yaşındaki çocuğunun yaz kış hep öksürdüğünü, boğazının ağrısı, ve burun akıntısı şikayetleri olduğunu anlatan Canan Bölükbaş da "Burası, tuzruhu, porçöz gibi kokuyor. Genzimiz yanıyor. Sabaha kadar uyku uyuyamıyoruz. Yazın çok sıcak bile olsa camları açamıyoruz. Yetkililer ilgilensin çocuklarımızın ciğeri yanmasın" dedi. Yine semt sakinlerinden Nazmiye Akdağ, "Zehir soluyoruz. Cam kapı açamıyoruz. Sabahları keskin bir kokuyla uyanıyoruz. Hayvan leşi gibi kokuyor" diye konuştu.

 

   TAEK TARAFINDAN GERÇEKLEŞTİRİLEN FAALİYETLER.

19 Nisan 2007 tarihinde Kurumumuzun o tarihteki adı ile Acil Durum Hazırlık ve Koordinasyon (ADHK) biriminde yapılan toplantı neticesinde Kurumumuz Sarayköy Nükleer Araştırma ve Eğitim Merkezi Müdürlüğünden (SANAEM) bir ekibin tespit edilen yüksek radyoaktivitenin kaynağının belirlenmesi amacıyla görevlendirilmesine karar verilmiştir.

Söz konusu firma tesislerinde 19-20 Nisan 2007 tarihinde Kurumumuz uzmanlarınca gerçekleştirilen çalışmalar neticesinde; üretilen kurşun külçelerde, hurda akülerin ve diğer hurda hammaddenin bulunduğu bölümlerde ve fırından çıkan malzemenin döküldüğü potalarda radyoaktif bulaşma olmadığı tespit edilmiş, cürufun bulunduğu depolama sahasında ise en yüksek 300 µR/saat doz hızı ölçülmüştür. Radyoaktif bulaşmanın tespit edildiği cüruf depolama sahası güvenlik altına alınarak, giriş çıkışı engellemek için saha tel örgü ile çevrilmiştir. Yapılan değerlendirmede; cüruf depolama sahasının bulunduğu bölge dışında kalan ve doğal seviye düzeyinde radyasyon doz hızı ölçülen hurda akü depolama sahası, diğer hurda kurşun depolama sahaları, bu sahalarda bulunan malzemeler, potalar ve üretilen kurşun külçelerin kullanımında sakınca bulunmadığı tespit edilmiştir.

30 Nisan 2007 – 01 Mayıs 2007 tarihleri arasında ÇNAEM uzmanlarınca firma tesislerinde gerçekleştirilen çalışmalar neticesinde; potaların yeni üretilen gerek kurşun mamullerinde gerekse cüruflarda doğal düzeyin üzerinde radyasyon doz hızı gözlenmediği teyit edilmiş, buna karşılık 6 aydır atık depolarında bekletilen ve İZAYDAŞ atık tesislerine gönderilecek olan yaklaşık 1100 ton cüruf üzerinde yapılan ölçümlerde doğal radyasyon seviyesinin üzerinde ciddi artışlar tespit edilmiş, bu malzemenin yaklaşık 200 tonu kepçe vasıtasıyla geniş bir alana serilerek yapılan ölçümler sonucunda 15 ton malzeme ÇNAEM'e gönderilmek üzere ayrılmıştır. Geri kalan 900 ton malzemenin firma tarafından aynı metodlarla ayrıştırılmasının yapılması/yaptırılması gerektiği ifade edilmiş, ayrıca fabrikada çalışan işçilerin ve çevrenin radyasyondan korunması için tüm çalışan ve yetkililere radyasyondan korunma kurallarına ilişkin bilgiler ayrıntılı bir şekilde anlatılmış ve uygulamalı eğitimler verilmiştir.

14-16 Mayıs 2008 tarihleri arasında, radyasyon ölçüm ve kontrolleri yapmak ve ayıklanan cüruf malzemelerin ÇNAEM’e gönderilebilmesini temin etmek üzere Kurumumuz uzmanlarından oluşan yeni bir ekip firma tesislerine gitmiştir. Ekibin sahada yaptığı ölçümlerde; radyoaktivite bulaşmış malzemeler tespit edilmiş ve söz konusu kuruluşa bulaşmış malzemelerin ayıklanarak ÇNAEM’e göndermesi ve atık paketlerinin şekli, büyüklüğü ve atık miktarı ile ilgili ÇNAEM ile istişare edilmesi gerektiği bildirilmiştir.

22-23 Mayıs 2008 tarihleri arasında Kurumumuzdan yeni bir ekip firma tesislerine giderek, radyoaktivite tespiti yapılan malzemelerden numuneler almış ve radyasyon şüphesi olan malzemelerde ölçüm çalışmaları gerçekleştirmiştir. Ölçüm sonucunda mamül ürünlerde ve rafineri içerisinde radyasyon seviyelerinin doğal düzeylerde olduğu tespit ve teyit edilmiştir. Ekip analiz edilmek üzere sahadan toprak numuneleri ile fabrikada kullanılan malzemelerden pik talaşı, akü pastası, filtre tozu, metalik oksit kurşun karışımı, fırın cürufu, antrasit, hammadde, mamul ve yarı mamul kurşun numuneleri almıştır. Alınan numuneler SANAEM’de analiz edilmiş ve cüruf numunelerinde Eu-152 ve düşük miktarda Eu-154 radyoizotoplarına rastlanıldığı raporlanmıştır.

 

    KONU İLE İLGİLİ ÖNMELİ YAZIŞMA BİLGİLERİ.

08 Eylül 2008 tarihinde TAEK tarafından Aslan Avcı Döküm Sanayi ve T.A.Ş. firmasına bir yazı ile;

Fabrika kapı girişine (TIR/Kamyon), radyasyon seviyesini sürekli olarak ölçebilen, yanlış alarm verme oranı düşük, hassas bir “Sabit Radyasyon Ölçüm Sistemi”nin kurulması,

Fabrikaya hammadde olarak giren hurda kurşun, hurda akü vb malzemeler ile mamul/yarı mamul, cüruf vb malzemelerin sabit radyasyon ölçüm sisteminden geçirilmesi ve yapılan her ölçümün kayıt altına alınması,

Sabit radyasyon ölçüm sisteminden geçerken radyasyon alarmı vermeyen fakat şüpheli bulunan malzemelerin, taşınabilir el dedektörleri ile radyasyon ölçümlerinin yapılması ve kesinlikle üretim prosesine alınmaması,

Radyasyon ölçümünü yapacak personelin radyasyon ölçümü ve radyasyondan korunma konusunda Kurumumuzdan eğitim almasının sağlanması,

Sabit radyasyon ölçüm sisteminden radyasyon alarmı alındığı takdirde; aracın, “Karantina Sahası”na (Boyutları 10m x 10m x 10m ebatlarından az olmayan, etrafı tel örgülerle çevrilmiş, üzerinde radyasyon uyarı işaret ve levhaları bulunan ve giriş-çıkışı kilitli bir kapı ile sınırlandırılmış) çekilmesinin sağlanması, yükün boşaltılması ve taşınabilir dedektör ile radyasyonlu malzemenin ayıklanması,

Sabit radyasyon ölçüm sisteminden radyasyon alarmı alındığı takdirde durumun derhal TAEK’e bildirilmesi,

Tespit edilen radyasyonlu malzemelerin geçici olarak depolanması için boyutları 2m x 2m x 3m ebatlarından küçük olmayan, karantina sahası içinde ve toprak zemine gömülü olarak yerleşik, beton et kalınlığı 20 cm den az olmayan ve kolayca açılıp kapanamayacak beton bir kapağı olan “Geçici Depolama Yeri” nin oluşturulması,

Fabrikaya hammadde olarak giren hurda kurşun malzemelerin ve hurda akü malzemelerin (tonaj, tedarikçi, araç vb) kayıtlarının, gerektiğinde ibraz edilmek üzere düzenli olarak tutulması,

Fabrika kapalı istif sahasının hiçbir şekilde kullanıma açılmaması, saha üzerinde hiçbir işlem (kazı, hafriyat, çevre düzenleme vb.) yapılmaması, personel ve insan geçişini engelleyecek kısıtlayıcı önlemlerin alınması,

Sabit radyasyon ölçüm sistemi çalışır duruma geçirilinceye kadar fabrikaya hammadde olarak giren hurda kurşun, hurda akü vb malzemeler ile mamul/yarı mamul, cüruf vb. malzemelerin taşınabilir radyasyon ölçüm cihazı ile kontrollerinin yapılarak  her ölçümün kayıt altına alınması,

gerektiği bildirilmiştir. Aynı yazı, İzmir Valiliği ve Çevre ve Orman Bakanlığına bilgi için gönderilmiştir.

 

ÖZDENER GÜLERYÜZ

 

REFERANSLAR/

Milliyet.com.tr/ izmirdeki eski kurşun fabrikası zehir saçıyor.

 

Taek.gov.tr./ duyurular basın açıklamaları 105/ 2012/ 670 açıklama 04- 2012